Houthavens

In de Houthavens verrijst op dit moment een nieuwe stadswijk met woningen, scholen en kantoren. Wat is de geschiedenis van het gebied, en wat is er al te zien van de toekomst?

Het gemeentebestuur besloot in 1874 tot de aanleg van een nieuwe haven speciaal voor de handel in hout. Dat was een belangrijk bouwmateriaal, en door de groei van de stad in die jaren nam de omvang van de handel snel toe. Tot dan toe werden boomstammen op allerlei plekken in de stad gevlot en verhandeld, zoals te zien is op de foto van het Rapenburg door Jacob Olie uit 1863.

Buiten de stad bevond zich ook een centrum van houthandel: in het industriegebied aan de westkant, tussen Singelgracht en Kostverlorenvaart. Tussen allerlei insteekhavens stonden daar veel houtzaagmolens, die moesten verdwijnen voor nieuwe woonwijken. Op de kaart hiernaast uit 1875 zijn de geplande straten al licht ingetekend.

De aanleg van de houthaven werd in januari 1875 aanbesteed: “het maken in het afgesloten IJ, benoorden den Westerdoksdijk, van eene houthaven met houtdokken en ligplaatsen voor bezaagd hout”. Er werd gekozen voor een plek aan het IJ, waar op dat moment het Noordzeekanaal werd aangelegd. In mei 1876 was het eerste, zuidelijke deel van de haven gereed. Later volgden nog uitbreidingen. Het eerste schip, een driemaster, arriveerde op 2 juli.

De haven was door lange kades afgescheiden van het Noordzeekanaal, om deining tegen te gaan. In de haven waren vakken voor het afmeren van schepen en voor drijvend hout (aaneengebonden in de vlothavens). Verder was er een rij pieren met daarop loodsen van houthandelaren.

Grote handelaren waren de firma Bontekoning & Aukes (die in 1876 loodsen liet ontwerpen door niemand minder dan A.L. van Gendt), Altius & Co., en de firma Ambagtsheer & Van der Meulen. Naast handelaren waren er ook zagerijen, zoals de ‘Loon-Stoomhoutzagerij en Schaverij “de Atlas”‘ (vanaf 1902).

In de jaren 1890 kreeg de haven een spoorweghaven, voor de overslag vanaf water naar spoor. Die haven is op onderstaande plattegrond uit 1902 te zien. De Houthaven heeft ook een eigen stationnetje gehad, van 1891 tot 1900. Uiterst rechtsonder op de kaart is ook de graansilo Korthals Altes (1897) ingetekend, op de verlengde Westerdoksdijk.

In 1924 zijn er in het westelijke deel diverse insteekhavens en kades bijgekomen, zo blijkt uit de kaart van dat jaar.

De haven had inmiddels wel te kampen met ruimtegebrek. In 1924 werd besloten een deel van de nieuwe Coenhaven in te richten als vlothaven. Dat bleek niet voldoende. Circa 1930 werd besloten tot de aanleg van een grote nieuwe vlothaven bij de Hemweg, die via een kanaal verbonden was met de Minervahaven. In 1931 was het bassin gegraven en kon het water binnenlopen. De oude vlothavens in de Minervahaven en Nieuwe Houthaven werden ingericht als afmeerplek voor de steeds groter wordende houtschepen.

Op de kaart van 1940 is de nieuwe vlothaven goed te zien. In dat jaar hebben de straten en kades namen gekregen, van allerlei steden waar traditioneel veel hout vandaan kwam.

Na de Tweede Wereldoorlog neemt het vervoer van hout over water geleidelijk af. Steeds meer transport gaat over de weg. Tegen 1980 zijn de smallere wateren in het gebied allemaal gedempt, zodat de handelaren beter te bereiken zijn voor vrachtwagens.

Nieuwe ontwikkelingen

Inmiddels wordt gewerkt aan een nieuwe fase in de geschiedenis van de Houthavens: een woonwijk in het deel tussen Pontsteiger en Haparandadam, en kantoren rond de Minervahaven en aan de Danzigerkade.

De woonwijk moet een buurt worden met veel water – in zekere zin worden de na-oorlogse dempingen ongedaan gemaakt. De laatste loodsen zijn inmiddels afgebroken, onder meer om plek te maken voor de Spaarndammertunnel. Op die tunnel komt een park. De kop van de Pontsteiger wordt ‘verrijkt’ met een enorm gebouw. Architect Sjoerd Soeters is aangesteld als supervisor van het project.

Hieronder enkele foto’s van het woongedeelte van de Houthavens.

Ondertussen ontwikkelt de Danzigerkade / Minervahaven zich tot een nieuw kantorengebied – hoewel er inmiddels ook een theater staat. Woningen zullen daar niet komen, al is het maar vanwege de geuren en geluiden die uit het tegenovergelegen havengebied overwaaien. De architectuur is veelal robuust, met veel glas, hout en beton, in overeenstemming met de industriële omgeving, . Hieronder een reeks foto’s.

Bron van het kaartmateriaal: Stadsarchief Amsterdam