Boekhandel Scheltema verhuist binnenkort naar het Rokin. Dat wordt de derde stek aan die straat. Waar heeft de winkel eerder gezeten?
De 24-jarige Jacobus Hendrik Scheltema (1829-1909) opende in 1853 een boekhandel in de Beurssteeg. Dat was het destijds smalle stukje straat tussen de Dam en het nog ongedempte Rokin. Amsterdam telde toen ruim honderd boekhandels.
De winkel was gevestigd in een zo te zien 16e- of 17e-eeuws pandje op de hoek met de Krom Elleboogsteeg. Het werd afgebroken rond 1910 om plaats te maken voor het modepaleis van Peek & Cloppenburg. De steeg kreeg daarbij de huidige breedte.
De winkel was toen al een tijd weg van die hoek. Scheltema had het bedrijf in 1868 verkocht aan de Fries Tjomme van Holkema. Die gooide de naamsbekendheid van de winkel niet weg: de naam was voortaan Scheltema & Holkema.
Holkema verkocht de zaak in 1882 aan zijn medewerker Klaas Groesbeek. Onder diens leiding groeide de winkel verder, zodanig dat het pand te klein werd. Groesbeek liet architect Jan van Looy in 1885 een nieuwe winkel ontwerpen, ook op het Rokin: nummer 74.
Daar op de hoek van de Wijde Kapelsteeg zou Scheltema bijna honderd jaar blijven. Het is (tot nu toe) het enige pand dat de winkel zelf liet bouwen.
Van Looy is vooral bekend van zijn winkelpanden. Hij ontwierp ook andere boekhandels: Allert de Lange (1886, Damrak 62) en Schröder (1893, Rokin 50). Hij tekende vooral in de destijds geliefde stijl van de neo-Hollandse renaissance.
Rond 1895 werd de winkel uitgebreid met het buurpand Rokin 76, een ontwerp van Jan Springer.
Scheltema fuseerde in 1975 met de academische boekhandel Vermeulen. Het nieuwe bedrijf, Scheltema, Holkema & Vermeulen, betrok een pand aan het Spui.
Dat trotse winkelpand was in 1891-1892 gebouwd naar een ontwerp van Ed. Cuypers, een neef van de beroemde Pierre Cuypers. Opdrachtgever was H.F. Jansen, die er zijn meubelwinkel en -werkplaats vestigde. Eerder zat Jansen in de Kalverstraat.
In de kantoorruimte boven de winkel was tussen 1929 en 1969 de Holland-West-Afrika Lijn (H.W.A.L.) gevestigd, een van de lijnen van de Verenigde Nederlandsche Scheepvaartmaatschappij (VNS). Het pand stond toen bekend als het Afrikahuis.
Scheltema hield het hier na tien jaar voor gezien. De winkel vond een nieuw onderkomen aan het Koningsplein, op de hoek met de Herengracht, waar de zaak nu nog gevestigd is.
Oorspronkelijk was dit pand een kledingwinkel, in 1905 gebouwd naar een ontwerp van de winkelarchitect A. Jacot. Die is vooral bekend van de Bonneterrie en van Hirsch. De winkel was gebouwd voor de firma Broekmans. In 1939 kwam hier een filiaal van Nieuw Engeland, eveneens een kledingzaak, die al een winkel had op de andere hoek van het blok.
Na dertig jaar gaat Scheltema deze plek dus verlaten. Dat gebeurt na enkele woelige jaren met diverse wisselingen van eigenaar en naam. Holkema en Vermeulen waren al gesneuveld toen de naam in 2006 Selexyz Scheltema werd. In 2012 kwam tweedehandsketen De Slegte erbij en heette de winkel Polare. Dat duurde tot het faillissement in 2014. De winkel kon toch verder, nu weer onder de vertrouwde naam Scheltema.
Het ‘nieuwe’ pand, Rokin 9-15, dateert uit 1911. Het heette oorspronkelijk ‘De Roos’, naar de opdrachtgever C.F. Roos & Co., een kunsthandel en veilinghuis. Het werd ontworpen door de in Amsterdam verder onbekende Haagse architect F.A. Bodde. Delen van het gebouw werden verhuurd. In 1919 werd het pand eigendom van verzekeringsmaatschappij “Arnhem”, waardoor het ook wel onder die naam bekend werd.
Bronnen:
* Winkelstories: Scheltema Boekverkopers
* Afrika op het Spui, Ons Amsterdam oktober 2005
* Geschiedenis veilinghuis Mak
