Een wandeling langs de Lijnbaansgracht inspireerde tot een kleine studie van de huizen op de spitse hoeken. Hoe zijn architecten in de loop der eeuwen met die lastige hoeken omgegaan?
Ramen aan alle kanten in zo’n spitse hoek maken de binnenruimte weliswaar licht maar ook moeilijk te verwarmen. Je kunt ook nergens een schilderijtje ophangen. Veel ramen in de gevel maken de constructie er ook niet steviger op. Maar een blinde gevel is ook niet fraai.
Ik liep van de Rozengracht naar de Palmgracht en kiekte alle spitse hoeken, zestien in totaal. En velde er een oordeel over.
1. Rozengracht
In 1892, 1894 en 1895 werd een pand met dit adres geveild. Vermoedelijk werd na de laatste veiling het bestaande pand gesloopt en kwam het huidige ervoor in de plaats. Er zat toen een tapperij annex slijterij. Weinig opmerkelijke architectuur, met een aanzienlijk oppervlak blinde gevel. Sinds geruime tijd is het een tabakszaak.
2. Bloemstraat
Hier kun je goed schuilen voor de regen. Of dingen uitspoken die het daglicht niet kunnen verdragen. Of hoge nood verhelpen. Gelukkig worden dat soort semi-publieke plekjes tegenwoordig niet veel meer gebouwd. De balkons erboven zien er wel aangenaam uit: prima benutting van de hoek.
3. Bloemgracht
Een van de mooiste hoeken. De ligging aan twee grachten helpt natuurlijk, maar het ontwerp van Jacot en Oldewelt mag er ook wezen. Kek torentje, geen blinde vlakken in de gevel, subtiele detaillering. Gemeentelijk monument. In 1901 gebouwd als hulppostkantoor met bovenwoningen. Wel moet gezegd worden dat de hoek hier nog iets minder scherp is dan verderop langs de gracht, die straks een lichte bocht maakt.
4. Nieuwe Leliestraat
Prachtig. Creatieve kap, ook. Het is een rijksmonument, met de omschrijving “Pand met gevels onder klokvormige toppen met rollagen (19e eeuw); vormen een groep van drie met Nieuwe Leliestraat 196). Op de verdiepingen negenruits vensters.”
5. Egelantiersgracht
De hoek is flink afgestompt, waardoor twee extra gevelvlakken zijn gecreëerd. Jammer dat daar zoveel blinde vlakken in zitten. Geen enkele detaillering, of het moet het getoogde poortje zijn van de ingang aan de Egelantiersgracht. En de halsgevel aan de Lijnbaansgracht. Verder straalt het aan alle kanten de armoedigheid uit van de stadsvernieuwingsarchitectuur uit de jaren ’70 en ’80.
6. Egelantiersstraat
Mooi, met die klossen onder de daklijst. Beetje jammer van de blinde ramen. Vreemd genoeg geen beschermd monument.
7. Tuinstraat
Forse erkers, veel blinde gevel. Qua kleur en schaal en geleding past het wel in de omgeving, maar ik voel vooral beton.
8. Anjeliersstraat
Zo te zien recenter dan de stadsvernieuwing van de vorige hoek. En een stuk hoger. De architect heeft in elk geval niet geprobeerd om de hoek geheel af te vlakken.
9. Westerstraat
Typisch laat-negentiende-eeuws huis, met een café op de begane grond. Geen monument. Op de blinde ramen zal vroeger reclame gemaakt zijn voor genever, vermoed ik.
10. Gietersstraat
Het geringe aantal ramen aan de Lijnbaansgracht duidt erop dat dit een pakhuis is geweest. Het is geen monument; opmerkelijk, voor zo’n oud pand.
11. Tichelstraat
Even een kwartslag draaien, anders missen we dit keurige hoekhuis uit 1896. Op de begane grond zat destijds een tapperij.
12. Lindengracht
De erker suggereert dat deze hoek in de jaren 1930 is gebouwd. Dat zou kloppen met de vorm van de gevel: historiserend bouwen gebeurde toen vaker. Die geveltop is wel wat zwaar uitgevallen.
13. Goudsbloemstraat
Een blokje eenvoudige woonhuizen uit 1881, vermoedelijk ook toen al met bedrijfsruimten op de begane grond. Het ziet er wat ongepolijst uit; ergens is het wel prettig dat niet de hele Jordaan een facelift heeft gekregen.
14. Willemsstraat
Fraai verzorgd ontwerp van Pieter Hamer uit 1871, voor de Vereeniging ten Behoeve der Arbeidersklasse. Dat was Nederlands eerste woningbouwvereniging. Het is samen met de woonhuizen ernaast een gemeentelijk monument.
15. Palmstraat
Sommige elementen suggereren een laat-negentiende-eeuwse bouwtijd: de verdiept gelegen vlakken met de ramen, de curieuze geveltop aan de gracht, de ondersteunde balkonnetjes en de natuurstenen plint. Toch is het hooguit 30-35 jaar oud. Jammer van die trespa platen, maar verder erg netjes.
16. Palmgracht
Het laatste pand is een oude school. De Dienst der Publieke Werken leverde het ontwerp in 1871. “PW” mengde hier gotiek en renaissance-stijlen tot iets eclectisch. De gekleurde banden breken de anders nogal saaie hoekgevel.
Het was een openbare lagere school der eerste klasse, met gymzaal en onderwijzerswoning. Scholen der eerste klasse waren de allergoedkoopste: ouders hoefden er geen schoolgeld voor te betalen. Het is nu een gemeentelijk monument.
Tot zover dit overzicht van zestien variaties op een thema. Ga vooral zelf kijken!
