In de negentiende eeuw zochten talloze Duitse immigranten hun heil in Amsterdam. Sporen daarvan zijn nog alom tegenwoordig.In Amsterdam in de wereld geeft Mariëlle Hageman een mooi beeld van de invloed van Amsterdammers in vele buitenlanden en van de invloed van immigranten op de ontwikkeling van Amsterdam. Het verhaal begint bij de handel op de Oostzee en gaat door tot het heden. Vooral de vele persoonlijke levensgeschiedenissen maken het tot een boeiend boek.
Aangekomen bij de negentiende eeuw focust Hageman op het kolonialisme – een keuze waardoor andere Amsterdams-wereldse wisselwerkingen in die tijd onderbelicht blijven. Een daarvan was de stempel die immigranten uit Duitsland op Amsterdam drukten. Ik dook daarom in de database en maakte een lijstje. Zeer onvolledig maar genoeg om een indruk te geven van Duitse ondernemingslust.
Da Costastraat, het Janssenhofje: woningen voor onvermogende Duitse gezinnen, gesticht door de steenrijke Duitse tabakshandelaar Peter Wilhelm Janssen (1821-1903). Janssen was een van de mannen achter de Deli-maatschappij, een koloniale onderneming.
Dam, Peek & Cloppenburg: de modeketen werd in 1869 opgericht in Rotterdam door de Duitse kooplieden Johann Peek (1845-1907) en Heinrich Cloppenburg (1844-1922). Het eerste Amsterdamse filiaal werd in 1885 geopend op de Nieuwendijk.
Damrak/Prins Hendrikkade: Victoriahotel, in 1890 gebouwd voor en door Johan Friedrich Henkenhaf (1848-1908), geboren in Heidelberg. Henkenhaf was architect; samen met zijn compaan Friedrich Ebert werkte hij onder meer voor horecabedrijf Krasnapolshy.
Eerste Boerhaavestraat 2-4, Wibautstraat 20-22, Weesperzijde 16-19 / 20: Wilhelm Hibbeln (1847-1903) had al een bedrijf in Duitsland toen hij in 1869 ook de Nederlandse markt betrad. In de Weesperzijdestrook stond een complex van bedrijfsgebouwen van Hibbeln. Hij investeerde ook in herenhuizen, en werd soms de glasmof genoemd.
Heiligeweg 37: in 1907 gebouwde winkel van de gebroeders Martin, Leo en Clemens Langemeyer en hun zakenpartner Stöckner. Er werden fournituren en damesmode verkocht. De Langemeyers kwamen uit Mettingen, in Pruisen.
Herengracht 54 : in 1868 gebouwd woonhuis voor de tabakshandelaar Rudolph Wüste (1814-1881). Later partijkantoor van de PvdA.
Honthorststraat 20: in 1906 gebouwde villa voor de bankier Siegmund Alsberg (1847-1915), geboren in Kassel. Hij was een van de oprichters van het bank- en effectenbedrijf Alsberg, Goldberg & Co.
Krom Boomssloot 16: in 1902 gebouwd voor de koffiebranderij van Alex Meyer (1860-1933), geboren in Olde.
Langestraat 15-19: in 1912 gebouwd bedrijfspand van Gustav Briegleb (1842-1927), een in Streitberg geboren ondernemer die in 1885 tot Nederlander was genaturaliseerd. Verffabrikant.
Leidsestraat 39: in 1896 gebouwd voor modeketen C&A. Dat was het bedrijf van de Westfaalse broers Clemens en August Brenninkmeijer, die in 1841 in Sneek hun eerste winkel openden.
Molenpad 2: kantoor in 1860 gebouwd voor de bank Becker & Fuld. De geboren Duitsers Carl Wilhelm Ferdinand Becker (1822-1897) en Elias Jacob Fuld (1820-1888) waren in 1853 samen de Nederlandse agent geworden van het Frankfurter bankiershuis Rothschild. 
Ze waren behoorlijk succesvol: Fuld woonde in het kapitale witte hoekpand Keizersgracht 452, en Becker aan de Herengracht. Becker was een van de oprichters van Samuel Sarphati’s Nationale Hypotheekbank (1861) en van het Vondelpark (1864).
Nieuwe Doelenstraat, Doelenhotel: gebouwd in 1882 i.o.v. de hotelier Heinrich Friedrich Hahn (1841-1895), geboren in Frankfurt. Hahn had een eeuwenoud logement overgenomen.
Nieuwe Looiersstraat, Kaiser Wilhelm-Schule: school van de Deutscher Schulverein, gebouwd in 1908 voor kinderen van de vele Duitse immigranten. Mochten ze ooit teruggaan naar Duitsland, dan zouden ze in elk geval de taal machtig zijn, was het idee achter de school.
Nieuwe Spiegelstraat 8-18, bank Lippmann, Rosenthal en Co. Gebouwd in 1881. George Rosenthal (1828-1909, Hannover). Leo Lippmann (1808-1883, Luxemburg (destijds Frans gebied)). Naam en reputatie van de bank werden tijdens WOII door de bezetter misbruikt.
Rembrandtplein / Utrechtsestraat / Herengracht: Amsterdamsche Bank. De Amsterdamsche Bank was in 1871 opgericht door een aantal Duitse banken die het bancaire verkeer tussen Nederland en Duitsland wilden verbeteren. Het eerste kantoor was op Herengracht 597, pal naast het huidige gebouw van Berlage.
Stadhouderskade 77: een bekend hoekpand, in 1879 gebouwd in opdracht van de uit Thüringen afkomstige koopman C.B. Heise. (Het staat tegenover de brouwerij die groot werd met het brouwen van Beiers bier.)
Warmoesstraat 169: restaurant en wintertuin, in 1883 resp. 1880 gebouwd voor Wilhelm Krasnapolsky (1834-1912), geboren in Hannover.
Weesperzijde 99: in 1897 gebouwd voor de firma Utermöhlen. Carl Friedrich Utermöhlen (1858-1937) kwam op vijfjarige leeftijd met zijn ouders uit Osternburg (bij Oldenburg) naar Amsterdam. In 1880 stichtte hij samen met zijn broer het bedrijf, dat aanvankelijk een agent was voor een Duitse fabrikant van verbandstoffen. Vanaf 1886 produceerden de broers zelf verband.
Update 22-5: hoe kon ik Oscar Carré vergeten? En: ook veel Amsterdamse bakkers rond 1900 hadden Duitse roots. Een paar voorbeelden: Brockmeier (Keizersgracht 92), Stähle (Spuistraat 274) en Maass (Utrechtsestraat 102 / Reguliersbreestraat 40).
Nog een bekende naam: Wilhelm Hunkemöller (Warendorf, 1858) opende in 1886 een korsettenwinkel met werkplaats op Leidsestraat 103. Dat pand bestaat niet meer, maar de naam Hunkemöller vind je nog in veel winkelstraten.
————————-
Amsterdam in de wereld (AmboAnthos 2016) is te koop bij bol.com (boek | ebook) of bij uw favoriete boekhandel.
