Vandaag precies 150 jaar geleden werd de Posthoornkerk ingezegend. De kerk is komend weekend te bezichtigen tijdens de Open Monumentendagen. Het loont de moeite om eens in de buurt te speuren naar andere katholieke gebouwen.
De kerk in de Haarlemmerstraat werd gebouwd in 1860-1863 naar een ontwerp van Pierre Cuypers, die beroemd zou worden met zijn Rijksmuseum en Centraal Station. Pas 25 jaar later kreeg de kerk de twee karakteristieke torens. De kerk zou het middelpunt worden van een katholieke enclave in de stad.
Aan de achterzijde van de kerk, aan de Haarlemmer Houttuinen, staat rechts van de kerk de eveneens door Cuypers ontworpen pastorie. Eerste bewoner was pastoor IJzermans, bouwheer van de kerk.
Zijn opvolger Schlüter stichtte twee scholen: in 1872 een voor meisjes en drie jaar later een voor jongens. Aanvankelijk gebruikten beide scholen het gebouw rechts van de pastorie, gebouwd naar ontwerp van J.W. ter Berg. De jongens kwamen later in een eigen gebouw verderop aan de Houttuinen, aan de andere kant van de Korte Prinsengracht. Die school is inmiddels gesloopt.
Het onderwijs aan de meisjesschool werd gegeven door nonnen, zusters Franciscanessen. Zij lieten in 1891 voor zichzelf een klooster bouwen, eveneens aan de Haarlemmer Houttuinen, rechts van het schoolgebouw. Dat werd ontworpen door een andere vooraanstaande katholieke architect: Adrianus Bleys, vooral bekend van de Nicolaaskerk tegenover Centraal Station.
Er kwamen nog meer scholen, allemaal Sint Antoniaschool geheten, naar de heilige Antonia. Niet geheel toevallig was Antonia ook de voornaam van de echtgenote van Joannes Brandts, secretaris van het bestuur van de kerk. Het echtpaar leverde aanzienlijke financiële bijdragen voor de scholenbouw (katholieken kregen toen nog geen geld van de overheid). De leerlingen van de scholen woonden vooral op de westelijke eilanden en in de Jordaan.
Architect François Caron tekende in 1893 de Antoniaschool in de Haarlemmerstraat, bij de hoek met de Korte Prinsengracht. Het werd een school voor kleuter- en lager onderwijs aan meisjes. Voor Caron was dit de eerste opdracht. Hij zou later vooral veel winkels bouwen in de zwierige stijl van de art nouveau, onder meer op de Haarlemmerdijk en -straat. Ook werkte hij veel voor de katholieke winkelketen Vroom & Dreesmann.
Het laatste schoolgebouw in dit blok verrees in 1910: het oranje gebouw aan de Korte Prinsengracht. Het werd ontworpen door J. Hegener en bood onderdak aan de Sint Antonia Kweekschool en de Sint Antonia Mulo. In de kweekschool werden onderwijzers opgeleid; de mulo was de voorloper van de mavo.
Ook buiten het blok werd lustig gebouwd door de katholieken van de Posthoornkerk. Het is moeilijk voor te stellen, maar waar nu het viaduct met autoweg loopt stonden tot in de jaren ’60 huizen. Daartussen, recht tegenover de kerk, stonden vanaf 1880 een katholieke jongensschool en een woning voor de hoofdonderwijzer.
Met de ontkerkelijking en de ontvolking van de buurt na de Tweede Wereldoorlog verloren veel gebouwen hun functie. In de jaren ’70 waren er zelfs concrete plannen om de leegstaande Posthoornkerk te slopen. Zover is het gelukkig niet gekomen.
Dit artikel verscheen eerder op dichtbij.nl.
