Het voormalige Zeeman-laboratorium van de Universiteit van Amsterdam. Het werd gebouwd als uitbreiding van het Physisch Lab op nummer 6. Eerder stond hier een openbare lagere school.
In de vloer van de begane grond was een stuk open gehouden om plek te bieden aan de bovenkant van een blok beton van 8x5x3 meter, met een gewicht van 230.000 kilo. Het onderheide blok stond niet in contact met de rest van het gebouw en kon dus niet meebewegen als buiten een vrachtwagen passeerde. Op het trillingvrije blok konden lichtmetingen worden uitgevoerd in zgn. tralie-opstellingen. In een andere ruimte stond een soortgelijk maar iets kleiner blok, van 7 x 5 meter.
Bij de constructie van het gebouw werd geen gebruik gemaakt van staal of ijzer, om invloed daarvan op proeven met magnetische straling uit te sluiten.
In de literatuur wordt het ontwerp van het pand doorgaans toegeschreven aan A.A. Kok. In een krantenbericht over het gebouw uit 1923 wordt echter niet Kok maar E.P. Messer genoemd als architect van het gebouw namens Publieke Werken. Kok was begin 1920 vertrokken bij PW; vermoedelijk maakte hij de eerste tekeningen en heeft Messer het werk afgemaakt. De eerste plannen werden al tijdens de Eerste Wereldoorlog gemaakt; pas in september 1920 werden ze door de gemeenteraad goedgekeurd.
Oorspronkelijk heette het gebouw Laboratorium Physica. In 1940 werd het vernoemd naar de natuurkundige Pieter Zeeman (1865-1943), die in 1902 de Nobelprijs won. Zeeman had de leiding over het lab toen het in 1923 geopend werd. Het interieur, waaronder Zeemans werkkamer, was ingericht door interieurarchitect Ad Grimmon.
Boven de ingang is smeedwerk te zien dat de breking van licht door een prisma uitbeeldt, een verwijzing naar het vele optische onderzoek dat hier werd uitgevoerd, ook door Zeeman.
Het plantsoen was in samenhang met het gebouw ontworpen. Aan de muur bij het plantsoen hangt een gebeeldhouwde fontein met aan weerszijden twee menselijke figuren. Het geheel heet āDag en Nachtā en is gemaakt door de beeldhouwer John RƤdecker (1885-1956).
De fysici vertrokken circa 1990 naar andere UvA-gebouwen. Hier zat vervolgens het sociaal-wetenschappelijk onderzoeksinstituut SISWO, tot de opheffing ervan in 2005.
De UvA verkocht het gebouw, dat sinds circa 2007 in gebruik is als appartementencomplex. In 2022 werd het door de European Physical Society uitgeroepen tot 'Historic Site', een plek die een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan de natuurkunde.
- Deel van Plantage
Zeemanlaboratorium. Plantage Muidergracht 4
- Datering:
- 1922
- Ontwerp:
- Publieke Werken (A.A. Kok)
- Bouwstijl:
- Traditioneel bouwen invloed Amsterdamse School en Rationalisme
- Oorsponkelijke functie:
- Laboratorium
- Status:
- Rijksmonument (518497)
- Bronnen & links:
- Monumenten Inventarisatie Project
- Plannen: Algemeen Handelsblad 11-3-1917, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Goedkeuring raad: Telegraaf 4-8-1920, (Delpher) resolver.kb.nl/… ; Algemeen Handelsblad 9-9-1920, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Aanbesteding: Algemeen Handelsblad 5-4-1921, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Fontein: www.buitenbeeldinbeeld.nl/…
- Beschrijving interieur: De Standaard 18-6-1923, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Verslag opening: Algemeen Handelsblad 19-6-1923,(Delpher) resolver.kb.nl/…
- Grimmon: adgrimmon.nl/…
- Over Siswo: sociologiemagazine.nl/…
- Historic Site: www.nnv.nl/…
- Laatste wijziging:
- maart 2023
Er zijn 47 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.