Gemaal Zeeburg. Het was vooral bedoeld voor de doorspoeling van de grachten. In het sober vormgegeven gebouw staan vier elektrische pompen. Het is vermoedelijk ontworpen door C. van der Wilk en Jan Leupen, architecten bij Publieke Werken.
Bij de ingebruikname van het gemaal werden de grachten dagelijks doorgespoeld met vers water uit het IJmeer. Naarmate meer huizen in de binnenstad op het riool werden aangesloten, ging de doorspoel-frequentie omlaag naar enkele keren per week. In 2010 werd geconstateerd dat het water in de grachten inmiddels zo schoon was dat het doorspoelen niet meer zo vaak nodig was. Nu gebeurt het alleen als het zuurstofgehalte van het water te laag wordt.
Het water wordt dan via een sifon (grondduiker) onder het Amsterdam-Rijnkanaal aangezogen en vervolgens via Lozingskanaal en Nieuwe Vaart de stad in gepompt. Het vuile grachtenwater wordt via het IJ en het Noordzeekanaal afgevoerd.
Het gemaal wordt ook af en toe ingezet om overvloedig regenwater uit de stad te lozen op het IJmeer.
De sifon bestaat uit drie buizen met een doorsnede van ruim drie meter die onder het kanaal lopen. Ze kunnen afgesloten worden met schuiven in de 'schuifhuisjes' op de twee kanaaldijken.
Het eerste gemaal op deze plek werd in 1879 gebouwd. Het werkte op stoomkracht. Bij de aanleg van het Merwedekanaal (sinds 1952 Amsterdam-Rijnkanaal) in 1892 werd de sifon aangelegd. In 1912 werd overgeschakeld op elektrisch aangedreven schepraderen. Het gebouw werd in 1943 vervangen door het huidige, met drie elektrische pompen. In 1965 kwam er een vierde pomp.
VĆ³Ć³r de komst van het gemaal Zeeburg werden de deuren van de naastgelegen sluis bij vloed geopend om water de stad in te laten stromen. (Het IJsselmeer was toen nog Zuiderzee, en kende dus getijden.) Bij eb stroomde het water dan weer de stad uit. Door de aanleg van het Noordzeekanaal en de Oranjesluizen was er vanaf 1872 geen directe verbinding meer met het IJmeer, en moest er een gemaal komen.
In 2003 werd het gemaal ingezet om de uitzonderlijke droogte in Zuid-Holland te bestrijden. Door enkele sluizen in de stad te sluiten werd het water uit het IJmeer niet de stad in maar de Amstel op gespuid, zodat het water in de rivier de andere kant op ging stromen.
De sifon werd op beide kanaaloevers 'bewaakt' door een paar stenen leeuwen, rond 1890 gemaakt door beeldhouwer Bart van Hove. Bij de verbreding van het Merwedekanaal in 1943 kwam er een nieuwe sifon en werden de leeuwen verwijderd; ze belandden in Emmeloord. Sinds 2015 staan er replica's langs het kanaal.
Promotievideo van Waternet over het gemaal.
Gemaal Zeeburg. Zeeburgerdijk 801
- Datering:
- 1943
- Ontwerp:
- Publieke Werken (C. van der Wilk & J. Leupen)
- Bouwstijl:
- Oorsponkelijke functie:
- Gemaal
- Status:
- Gemeentelijk monument
- Bronnen & links:
- Verbouwing 1912: Algemeen Handelsblad 14-02-1912. Delpher, resolver.kb.nl/…
- Vierde pomp: Algemeen Handelsblad 07-09-1965. Delpher, resolver.kb.nl/…
- Voorstel nieuw gemaal: Algemeen Handelsblad 03-02-1940. Delpher, resolver.kb.nl/…
- Sifonleeuwen: hart.amsterdam/… , www.emmeloord.info/…
- www.agv.nl/…
- Laatste wijziging:
- juli 2023
Er zijn 148 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.