Gemeente Nieuwer-Amstel
1795 - 1964
Een aanzienlijk deel van het grondgebied van het huidige Amsterdam behoorde ooit tot de gemeente Nieuwer-Amstel. De gemeente die na annexaties door Amsterdam overbleef, heet sinds 1964 Amstelveen.
In 1877 vormde de Kostverlorenvaart tot aan de Wiegbrug de westgrens. Daarvandaan omringde Nieuwer-Amstel de zuidkant van Amsterdam, ruwweg via de huidige Ten Katestraat, Van Baerlestraat, Nicolaas Maesstraat en Ceintuurbaan tot aan de Amstel. Ten oosten van de Amstel was het gebied tussen de Watergraafsmeer en de lijn Grensstraat (!) - Vrolikstraat van Nieuwer-Amstel, tot aan het Nieuwe Diep.
Het was een overwegend agrarische gemeente, met in 1870 zo'n 5000 inwoners. In het noorden waren enkele buurtschappen: de huidige Bellamybuurt, langs de Overtoom, bij de Overtoomse sluis, en wat bebouwing langs de Boerenwetering.
Toen Amsterdam in de jaren 1870 flink begon te groeien, werd het noorden van Nieuwer-Amstel een aantrekkelijke plek voor burgerlijke woningbouw. Het lag vlak bij de bestaande stad, en de belastingen waren er lager dan in Amsterdam. Zo kwam het dat Nieuwer-Amstel in 1896 al 34.000 inwoners telde.
Amsterdam zag de belastingvlucht met lede ogen aan. Nieuwer-Amstel was ook eigengereid in praktische aangelegenheden als riolering en de hoogte van op te hogen straten, die niet of nauwelijks aansloten op de Amsterdamse stelsels. Met het oog op toekomstige stadsuitbreidingen werd vanaf 1877, het jaar waarin het uitbreidingsplan-Kalff werd aangenomen, flink gelobbyd in Den Haag voor annexatie.
Op 1 mei 1896 was het zover. Amsterdam werd zuidwaarts flink uitgebreid: in het zuidwesten tot aan de plek waar nu de Ringweg-Zuid de Amstelveenseweg kruist, en in het zuidoosten ongeveer tot aan de huidige President Kennedylaan. Het deel van Nieuwer-Amstel ten oosten van de Amstel werd geheel geannexeerd.
Nieuwer-Amstel verloor daarmee het grootste deel van de inwoners. Het gemeentebestuur en veel inwoners hadden zich fel verzet tegen de annexatie. Een prominent figuur in die strijd was de pastoor van het plaatsje Bovenkerk, Jan Willem Brouwers. Na diens dood in 1893 besloot de gemeente prompt om de straat rond het Concertgebouw - een Amsterdams pronkstuk op territorium van Nieuwer-Amstel - naar Brouwers te vernoemen. Een eerdere symbolische verzetsdaad was de bouw van een nieuw raadhuis (1892) aan de Amsteldijk vlakbij Amsterdam.
Enkele gemeentelijke bouwwerken, naast het genoemde raadhuis: begraafplaats Zorgvlied (1870), lagere scholen in de Derde Schinkelstraat en Gijsbrecht van Aemstelstraat (beide 1884), brandweerkazerne Van Baerlestraat (1890), en de HBS op het Roelof Hartplein (1894). Aan de Amsteldijk verrees in 1888 ook een watertoren, als onderdeel van het waterleidingnet dat de gemeente toen liet aanleggen.
In 1921 verloor Nieuwer-Amstel opnieuw een flinke lap grond. De Amsterdamse zuidgrens werd toen verschoven naar de Kalfjeslaan.
- Laatste wijziging:
- juni 2021