Betondorp
Tuindorp in de Watergraafsmeer, gebouwd tussen 1923 en 1925. Officieel heette de wijk Tuindorp Watergraafsmeer. Omdat ongeveer de helft van de wijk uit karakteristieke betonnen woningen bestaat, werd de naam Betondorp al snel populair.
Het dorp is opgezet rond een centraal plein, de Brink, waarop de belangrijkste straten uitkomen: Brinkstraat, Veeteeltstraat en Landbouwstraat. Op de Brink waren centrale voorzieningen, zoals een leeszaal en diverse winkels. Er kwam daar geen kerk en ook geen kroeg, in lijn met de socialistische opvattingen van Arie Keppler van de Gemeentelijke Woningdienst, de opdrachtgever.
De gemeente Amsterdam had het terrein al in 1917 gekocht, toen dit nog gemeente Watergraafsmeer was. Het stedenbouwkundig plan werd opgesteld door de architecten Jan Gratama en Gerrit Versteeg. De circa 2000 woningen werden door diverse architecten ontworpen: naast Gratama en Versteeg waren dat Dick Greiner, J. Hulsebosch, J.B. van Loghem, H.F. Mertens, J. Mulder jr., W. Greve, D. Roosenburg en H.W. Valk. Het betonnen deel werd gebouwd voor de Gemeentelijke Woningdienst, het bakstenen deel voor Eigen Haard en de Algemeene Woningbouwvereeniging.
De reden om een deel van de woningen in beton op te trekken was tweeledig. Keppler wilde experimenteren met andere bouwmaterialen dan baksteen, en er was in die tijd grote schaarste aan juist baksteen. In totaal zijn acht verschillende betontechnieken gebruikt, de meeste met geprefabriceerde elementen.
Terwijl elders in Amsterdam nog volop in de stijl van de Amsterdamse School werd gebouwd, pasten de architecten van Betondorp nieuwe stijlen toe, zoals Kubisme en Nieuwe Zakelijkheid.
Betondorp werd de eerste wijk in Amsterdam waarvan het afvalwater gezuiverd werd voordat het in het milieu werd gebracht. De zuiveringsinstallatie stond aan de overzijde van de Middenweg.
In de jaren 1980 werden de meeste betonnen woningen gerenoveerd, mede om vochtproblemen te bestrijden. Er werd een laag isolatiemateriaal aangebracht op de buitengevels.
De bekendste Betondorpers zijn Johan Cruijff en Gerard Reve. Cruijff groeide op in betonnen woningen aan de Akkerstraat en de Weidestraat; Reve woonde als kind in drie bakstenen huizen aan de Ploegstraat, waaronder dit. Reve vatte zijn mening over het tuindorp samen in de uitspraak "Laat elke hoop varen, gij die hier opgroeit".
Het tuindorp werd in november 2022 aangewezen tot gemeentelijk beschermd stadsgezicht.
- Brink
- Disteldorp
- Jeruzalem
- Tuindorp Buiksloot
- Tuindorp Buiksloterham
- Tuindorp Nieuwendam
- Tuindorp Oostzaan
- Vogeldorp
- Akkerstraat 2-16
- Akkerstraat 32 e.o.
- Arcade, Brink
- Brink 1-2 e.o.
- Brink 3-41
- Brink 4-22 e.o.
- Brink 24-32 e.o.
- Bibliotheek Betondorp, Brink 43-45 e.o.
- Brinkstraat 73-75
- Gaffelstraat 19-29
- Harkstraat 21-43
- Landbouwstraat 1-27
- Landbouwstraat 41-49 e.o.
- Landbouwstraat 84-88B
- Onderlangs 75-82 e.o.
- Ploegstraat 15-25 e.o.
- Ploegstraat 74-100 e.o.
- Ploegstraat 79-89
- Schovenstraat 4-50 e.o.
- Sikkelstraat 11-73 e.o.
- Tuinbouwstraat 26b
- Verenigingsgebouw Betondorp, Veeteeltstraat 121 e.o.
- Veeteeltstraat 127-145
- Veeteeltstraat 142-160 e.o.
- Zuivelplein 7-11 e.o.