Fabrieksgebouw "De Atlas". De eerste steen werd in 1840 gelegd. Na diverse verschillende gebruikers en dito verbouwingen werd het pand in 1983 gesloopt om plaats te maken voor een complex met woningen.
Opdrachtgever en eerste gebruiker was de firma Dixon & CĀŗ, die hier de machinefabriek "De Atlas" vestigde. Dixon en Compagnie kwam over uit de omgeving van het Weesperplein, waar het bedrijf sinds een paar jaar een ijzer- en metaalgieterij met smederij had. Op de Nieuwe Achtergracht bleef wel een magazijn van gegoten ijzerwaren en spijkers achter. Directeuren waren Job Dixon, een Engelse ingenieur uit Enschede, en de Amsterdammer Jacques Edouard Saportas.
De directie slaagde erin om de directeur van de Nederlandsche Handel-Maatschappij te strikken voor het leggen van de eerste steen, juli 1840. Dat laat zien dat het bedrijf ambitieus was; vermoedelijk wilde het graag een graantje meepikken van de koloniale handel.
Een van de eerste grote opdrachten was in 1841 het maken van een ijzeren draaibrug over het Spaarne in Haarlem, in de te verlengen spoorlijn Amsterdam-Haarlem. Volgens de kranten waren de leggers met 24 meter de langste gegoten exemplaren in Europa. Koning Willem I bezocht de fabriek in 1842. Aan spoorwegmaatschappij HIJSM werden in 1843 twee locomotieven geleverd. In 1844 werden hier in opdracht van de koning de zes lantaarns gemaakt die bij het paleis op de Dam kwamen te staan. De laatste grote opdracht kwam in 1846: zes locomotieven en tenders voor de Rijnspoorwegmaatschappij. Begin 1848 ging de fabriek failliet.
Overigens voldeden de locomotieven van Dixon en andere Nederlandse fabrikanten in de jaren 1840 niet aan de verwachtingen. Spoorwegmaatschappijen kozen al snel weer voor de degelijkere Engelse machines.
Er volgde een doorstart met een nieuwe directie en een iets andere naam: fabriek van stoom- en andere werktuigen "De Atlas". Die hield het vol tot 1887.
In 1890 werd het complex verdeeld over twee gebruikers: een plantenboterfabriek (na een verbouwing door A. Salm), en spiegel- en lijstenfabriek "De Atlas" van J. van Vorstenberg. De plantenboter bleek geen succes: al in 1893 ging de fabriek failliet; in dat deel van het complex kwamen andere gebruikers. De spiegelfabriek bleef hier tot 1920.
Het hele complex was toen in handen gekomen van de NV Leidsche-Oranje Nassau Veem, die er vooral rubber en tabak ging opslaan. Het veem had elders op het Realeneiland nog meer pakhuizen staan. Het bedrijf was in 1918 ontstaan uit een fusie van het Leydsche Veem en het Oranje Nassauveem. In 1931 bouwde het een fors pakhuis tegen dit complex aan, in de Vierwindenstraat. Na de Tweede Wereldoorlog kreeg het te maken met teruglopende handel door dekolonisatie. Daarop werden deze oude panden verkocht.
De laatste gebruiker van het complex werd in 1950 de British-American Tobacco Company. Hier werden miljoenen, waarschijnlijk zelfs miljarden sigaretten geproduceerd. Batco, waar zo'n 200 mensen werkten, verhuisde in 1983 naar de Deccaweg.
Na de sloop van de fabriekspanden verrees er sociale woningbouw van woningstichting Lieven de Key, ontworpen door architect Boris Roos.
De Atlas. Zoutkeetsgracht 1
- Datering:
- 1841
- Ontwerp:
- Bouwstijl:
- Oorsponkelijke functie:
- Fabriek
- Status:
- Gesloopt, 1983
- Bronnen & links:
- Eerste steen: De Avondbode 18-7-1840, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Draaibrug: Algemeen Handelsblad 28-10-1841, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- Locomotieven: Algemeen Handelsblad 6-8-1846, (Delpher) resolver.kb.nl/…
- H.W. Lintsen: Geschiedenis van de techniek in Nederland. Deel IV, 1993. www.dbnl.org/…
- Laatste wijziging:
- februari 2022
Er zijn 28 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.