Leidseplein 33

Huis met een drietal woningen en een winkel. Oorspronkelijk stond links ervan een identiek huis; dat heeft plaatsgemaakt voor het Hirschgebouw (1910).

De twee winkelhuizen werden in 1879 ontworpen door architect Nicolaas Vos (Amsterdam 1844 - Berlijn 1904). Ze werden gebouwd op terreinen bij de Leidse barrière, een hekwerk waar stedelijke accijnzen werden geïnd, opvolger van de in 1862 afgebroken Leidsepoort. Rond 1880 werd ook de barrière verwijderd.

Opdrachtgever Evert Jan Heijer had de bouwgrond in 1879 van de gemeente had gekocht, op een veiling. Heijer (Doetinchem 1832 - Amsterdam 1899) was een schilder die makelaar en bouwondernemer was geworden.

Architect Vos en zijn gezin behoorden tot de eerste bewoners van het afgebroken pand. In 1884 vertrokken ze naar de Vondelstraat. Van Vos zijn ons na 1883 geen ontwerpen meer bekend. In Amsterdam was hij nog een paar jaar actief als makelaar. De eerste vermelding daarna is in een adressenboek van Berlijn uit 1904, waarin hij als Baumeister Nicolas Vos was opgenomen. Datzelfde jaar overleed hij.

De winkelruimte van het nog bestaande pand was vanaf 1881 in gebruik als 'depôt' (winkel) van de Amsterdamsche Melkinrichting, een in 1878 opgerichte melkhandel met een 'melkfabriek' eerst in de Reguliersdwarsstraat en later op de Prinsengracht. Men kon hier flessen melk kopen maar ook een portie room, een glas melk, chocolademelk of slemp: een drank van gekookte melk met saffraan, kruidnagels, kaneel, foelie en suiker.

In een van de woningen boven de winkel woonde volgens het bevolkingsregister de keurmeester van de Amsterdamsche Melkinrichting, Gijsbertus S.J. Hoorn (Amsterdam 1851 - Maastricht 1929), met vrouw en dochter, van 1880 tot 1895. Het was Hoorns taak om er op toe te zien dat de bij de fabriek aangevoerde melk niet bedorven was of aangelengd met water.

In een andere bovenwoning woonde van 1880 tot 1885 G.H. Verboon ('s Heerenberg 1835 - Amsterdam 1902) met zijn gezin. Hij was 'officier der administratie' bij de krijgsmacht. Ondanks die weinig heldhaftige titel was hij in 1874 geridderd in de orde van de Nederlandse Leeuw voor zijn rol in de Tweede Atjeh-expeditie (1873-1874). In 1876 werd hij naar Amsterdam overgeplaatst, waar hij op het opleidingsschip Admiraal Wassenaar werkte, tot 1880. Verboon vertrok toen weer naar Indië; waarschijnlijk bleven vrouw (Judica Geertruida Smit) en kinderen in Amsterdam. Nadat Verboon in 1885 was teruggekeerd en een functie had gekregen op een wachtschip in Willemsoord, verhuisde het hele gezin naar Den Helder.

In 1910 maakte de melkwinkel plaats voor een winkel van de vereniging Tesselschade, die er nu nog altijd zit. De winkel was vanaf 1880 gevestigd geweest in een huis twee huizen links van het huidige adres. Daar kwam in 1910 het grote pand van modehuis Hirsch. Hirsch en de vereniging ruilden het eigendom van de panden zodat de verenigingswinkel hier kon worden voortgezet.

Kelder, parterre en pui werden vermoedelijk toen vernieuwd, door de aannemers Staal en Haalmeijer.

Tesselschade was een afsplitsing van de in 1871 in Delft opgerichte Alg. Ned. Vrouwen-Vereeniging „Arbeid Adelt”. Oprichter was de schrijfster Betsy Perk (1833-1906). De Opregte Haarlemsche Courant berichtte in 1871 over het doel van de vereniging:

De genoemde Vereeniging stelt zich ten doel, op allerlei wijze den arbeidszin onder de vrouwen aan te kweeken, lust tot het beoefenen van nijverheid en kunst op te wekken om naast den zegen, die elken arbeid kroont, sluimerende talenten wakker te schudden, zoowel bij de bemiddelde als bij de onbemiddelde vrouw, ten einde der eerste, vooral in ongehuwden staat, langzamerhand een werkkring te ontsluiten overeenkomstig haren aanleg, en de laatste behulpzaam te zijn om in eigen onderhoud te voorzien."

Tesselschade was een afsplitsing die zich alleen richtte op vrouwen "uit den beschaafden stand, in bekrompen omstandigheden verkeerende". De vereniging kocht de kunstnijverheid van de vrouwen tegen een "billijke prijs" en verkocht ze in de winkels.

Tesselschade dreef hier en op het eerdere adres ook geruime tijd een arbeidsbemiddelingsbureau, voor allerlei functies behalve dienstbode.

In 1953 kwamen de verenigingen weer samen en gingen ze verder onder de naam Tesselschade-Arbeid Adelt.

Huisnummer tot 1910: 25.

Leidseplein 33

Datering:

1880

Ontwerp:

Vos, N.

Bouwstijl:

Oorsponkelijke functie:

Winkel-woonhuis

Status:

-

Bronnen & links:

• Bouwdossier: archief.amsterdam/…
• Aanbesteding: De Standaard 14-7-1879, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Veiling bouwterrein: De Tijd 4-3-1879, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Citaat Arbeid Adelt: Opregte Haarlemsche Courant 13-1-1871, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Doel Tesselschade: Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage 3-4-1872, (Delpher) resolver.kb.nl/…

Laatste wijziging:

mei 2022

• Prinsengracht 739-741