Justitie
Sinds de Franse tijd kende de Nederlandse rechterlijke macht een viertrapsindeling: kantongerechten, arrondissementsrechtbanken, gerechtshoven en Hoge Raad. De Hoge Raad zetelt vanouds in Den Haag. In 1826 kreeg Amsterdam een gerechtshof, waarvoor stadsarchitect De Greef een leegstaand weeshuis aan de Prinsengracht verbouwde tot Paleis van Justitie. Daar kwam ook de arrondissementsrechtsbank.
Rond 1865 werden ook de vier kantongerechten die Amsterdam toen telde in het Paleis van Justitie ondergebracht. Wegens ruimtegebrek kregen die in 1892 een eigen gebouw, aan het Kleine-Gartmanplantsoen, naast een gevangenis.
De kantongerechten verhuisden in de jaren 1970 naar de Parnassusweg. In 1990 kwam daar ook de arrondissementsrechtbank. (In 2002 gingen kantongerechten en arrondissementsrechtbank op in een nieuwe onderste laag, die kortweg rechtbank heet.) Het gerechtshof verruilde in 2013 de Prinsengracht voor nieuwbouw op het IJdok.
Amsterdam heeft diverse gevangenissen gekend. Aan de Weteringschans stond vanaf 1850 een strafgevangenis. Die cellulaire gevangenis was bij de opening een noviteit in Nederland: misdadigers werden hier eenzaam opgesloten, waar ze voorheen in de tuchthuizen in grote groepen leefden.
In 1890 kwam er een nieuwe gevangenis, in de Havenstraat, toen nog Nieuwer-Amstel. De stokoude gevangenis aan de Heiligeweg, het oude Rasphuis, kon toen gesloten worden.
Het oude landverhuizershotel aan de Oostelijke Handelskade werd in de Tweede Wereldoorlog gebruikt als huis van bewaring, en bleef daarna enkele decennia gevangenis.
De gevangenis aan de Weteringschans werd in 1978 gesloten; de gedetineerden verhuisden naar de gloednieuwe Bijlmerbajes. Die werd in 2016 gesloten. Drie jaar eerder was de gevangenis in de Havenstraat al definitief gesloten; Amsterdam heeft nu geen gevangenis of hvb meer.