• 1850-1940
  • Wederopbouw
  • Na '65
  • Complexen
  • Personen & organisaties
  • Thema's
  • Bouwstijlen
  • Zoeken
  • - - - - - - -
  • Over, bronnen, copyright etc.
  • Privacyverklaring
  • start
  • Amsterdam op de kaart

    Kaartlagen

    Basis

    Historische kaarten

    Kaarten

    Uitbreidingplannen

    Afbeelding uit: 1825. De Oranje-Nassaukazerne (gereed 1813) was het eerste grootschalige bouwwerk op de Schans.
Bron afbeelding: SAA, bestand 010097004049.
    Afbeelding uit: circa 1855. Gasfabriek gebwouwd in 1833, op de plek waar nu Europarking staat.
Bron afbeelding: SAA, bestand 010097001881.
    Afbeelding uit: circa 1896. Molen De Victor werd in 1898 afgebroken, als een van de laatste van de tientallen molens die eerder op de Schans stonden. De Victor stond in het verlengde van de Rozengracht.
Bron afbeelding: SAA, bestand 010162000099.

    Schans

    De zeventiende-eeuwse stadsmuur rond de oude stad werd in de eerste helft van de negentiende eeuw geslecht. De stadsverdediging bestond uit zesentwintig bolwerken die verbonden waren door een aarden wal met daarop een metershoge bakstenen muur. Acht stadspoorten boden toegang tot de stad over land. Op de zes meter hoge bolwerken stonden veelal molens, die de stad een karakteristieke skyline gaven.

    Tegen het eind van de achttiende eeuw had de wal zijn militaire functie verloren: voor de verdediging van de stad vertrouwde men op de Hollandse Waterlinie en de Posten van Krayenhoff (1805), en later, vanaf de invoering van de Vestingwet 1874 op de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam.

    De meeste muren waren al in de jaren tien verdwenen; eind jaren zeventig was er niets meer over en waren ook vrijwel alle molens afgebroken of verplaatst. Van de poorten bleven alleen de Muiderpoort en de Willemspoort over. De afbraak ging geleidelijk en zonder duidelijk plan voor wat er met het vrijgekomen terrein moest gebeuren. Het zou nog jaren duren voor de stad behoefte kreeg aan grond voor woningbouw; er ontstond een soort rafelrandgebied met een lengte van bijna zeven kilometer. De Schans werd een uitbreidingsgebied maar was zeker niet planmatig aangelegd.

    Aanvankelijk was het gebied vooral in gebruik als wandelpromenade. Het eerste grote gebouw werd op last van de Franse bezetter gebouwd: de Oranje-Nassaukazerne (1814). Later zouden daar in de buurt nog diverse andere militaire gebouwen volgen: Cavalleriekazerne (1865), Militair Hospitaal (1870), Geneesmiddelenmagazijn (1889), Kledingmagazijn (1877). Elders verrezen gasfabrieken (Hollandsche Gazfabriek, 1846, in het verlengde van de Reguliersgracht; Engelse Gasfabriek, 1833, in het verlengde van de Elandsstraat), een suikerfabriek (1852, in het verlengde van de Passeerdersstraat) en bij het Leidseplein een gevangenis (1848).

    Het noord-westelijke deel van de Schans was aanvankelijk een plantsoen. Daar bouwde de Vereeniging ten behoeve der Arbeidersklasse te Amsterdam in 1856 enkele rijen arbeiderswoningen.

    Rond de oude Utrechtse barriĆØre werden in 1860-1870 enkele plannen van Samuel Sarphati uitgevoerd, zoals het Paleis voor Volksvlijt en het Amstelhotel. Ook werden daar enkele rijen luxe herenhuizen gebouwd, aan Westeinde, Oosteinde en Frederiksplein.

    Meer woningen verrezen er vanaf 1870. Makelaar Schutte liet in 1871 vier lange rijen met eenvoudige woningen bouwen langs Marnixstraat en Marnixkade. Aanzienlijk chiquer waren de villa's die rond 1880 op de Weteringschans werden gebouwd, tegenover het Rijksmuseum-in-aanbouw. Aan de overkant van de straat kwamen rijen met herenhuizen.

    De gasfabrieken werden in de jaren 1880 gesloopt. Op het terrein van de Hollandse kwam vanaf 1890 het buurtje rond de Den Texstraat; op het terrein van de Engelse kwam in de jaren 1890 de stedelijke groente- en fruitmarkt.

    Gemeentelijke video over de stadsmuur

    Alle complexen

    Bronnen & links:
    Laatste wijziging:
    maart 2024

    Zoeken