Rembrandtmonument, Rembrandtplein

Gietijzeren standbeeld van Rembrandt (1606-1669), geplaatst op het naar de schilder genoemde plein. Het is het oudste nog bestaande standbeeld in Amsterdam. Toen het beeld onthuld werd heette het plein nog Botermarkt; sinds 1876 heet het Rembrandtplein.

Het ontwerp maakte Louis Royer in 1843. In 1847 was het gietmodel gereed; in 1851 werd het beeld gegoten. Op 27 mei 1852 werd het onthuld, in aanwezigheid van koning Willem III. Het stond toen bij de ingang van de Reguliersdwarsstraat. In 1875 werd het naar de huidige plek verplaatst. Rembrandt keek toen naar het noorden. Toen in 1924 de sokkel werd vervangen, werd het beeld naar het oosten gedraaid, richting Amstelstraat. Sinds de herinrichting van het plein in 2009 kijkt de meester naar het westen.

Het initiatief voor het monument ging uit van particulieren. Nadat in 1840 in Antwerpen een beeld van Rubens was onthuld, vond een groep Haagse kunstenaars dat ook Rembrandt zo'n eerbetoon verdiende. Het Amsterdamse genootschap Arti et Amicitiae sloot zich daarbij aan. Vanaf 1841 werd er geld ingezameld; in 1842 kreeg Royer de opdracht, "wiens mannelijk talent de beste waarborgen oplevert voor eene breede en stoute voorstelling van den krachtigen Schilder".

Door allerlei tegenslag (politieke onrust, geldgebrek, pech bij de gieter) duurde het tot 1851 voordat het beeld daadwerkelijk gegoten werd. Het Algemeen Handelsblad omschreef het na de onthulling als volgt:

Het beeld heeft eene staande rustende houding, met het linker been voorwaarts, hetgeen de uitwerking zeer verlevendigt. De handen zijn afhangende kruislings over elkander, midden voor het lijf; de linker hand houdt een der slippen van den mantel vast, die het beeld los omgeslagen schijnt, over den linker schouder afhangende; terwijl de regter hand, die op de linker rust, eene teekenpen houdt, die, met het daarmede in verband staande wat voorover gebogene hoofd, het beeld het voorkomen geeft, alsof de schilder, na iets afgemaald te hebben, in ernstig gepeins zijn werk beziet.

Verder is het beeld geheel gekleed voorgesteld, met de barret op het hoofd, die Rembrandt zelf in zijne eigene portretten niet versmaadde.

Regts achter het beeld is geplaatst eene kist met schilders-gereedschap, waarop eenige bladen papier liggen, alsook een schilders-palet met verwen en penselen, welke gedeeltelijk overdekt zijn met eenen lauwerkrans. Achter het linkerbeen tegen genoemde kist is een groot boek geplaatst, met in parkement gebonden band, waarop de met eenigzins verheven en in kunstigen vorm geplaatste letters R. v. R.

Achter op genoemde kist zijn de naam en het jaartal des beeldhouwers ingegoten; terwijl ter regterzijde des sokkels, waarop het beeld geplaatst is, de naam en de Plaats der gieters, den meester-gieter en de jaar- en dagteekening.

Het was den 27sten September jl., dat de gieting van dit kolossale Standbeeld plaats had. Zij slaagde zoo uitmuntend dat het, als kunstgewrocht en als volmaakt het schoone denkbeeld van den beeldhouwer Royer teruggevende, der Nederlandsche nijverheid ongetwijfeld tot eer en roem zal blijven verstrekken.