Stadsschouwburg, Leidseplein 26

De Stadsschouwburg. Het gebouw kende enkele voorgangers aan de Keizersgracht en een grotendeels houten gebouw op deze plek dat in 1890 afbrandde.

Vermoedelijk is het exterieur vooral ontworpen door J.L. (Jan) Springer, die zich daarbij baseerde op schetsen van zijn vader Willem Springer. Jan Springer had in elk geval de leiding over de decoratieve afwerking. Het gebouw overkluist de Lijnbaansgracht en kostte circa ƒ 900.000,-.

Op het fries in het midden van de balustrade bovenaan de voorgevel staan de letter SPQA: Senatus Populusque Amstelodamensis, raad en volk van Amsterdam.

De grote zaal bood plek aan 900 bezoekers. In 2009 werd een tweede zaal in gebruik genomen, tussen het oude gebouw en de Melkweg, met 500 zitplaatsen.

Het gebouw werd op 1 september 1894 in gebruik genomen, voor een groep genodigden waaronder de koningin. Het programma bestond die dag uit vier delen: 1) ouverture Weihe des Hauses (L.v.Beethoven), gespeeld door het orkest van het Concertgebouw; 2) In de directiekamer, een voor de gelegenheid geschreven dramatische schets in één bedrijf; 3) Jolanthe, lyrisch drama in één bedrijf; 4) de slotscène uit Vondels Gijsbrecht van Aemstel. Het programma werd de volgende dagen herhaald voor het grote publiek.

Het vaste toneelgezelschap was destijds het Nederlandsch Tooneel. Het deelde het gebouw met de Nederlandsche Opera. Die verhuisde in 1986 naar een eigen gebouw aan de Amstel.

Collega-architect Willem Kromhout oordeelde streng over de in zijn ogen verouderde stijl waarin het gebouw was opgetrokken:

[..] zien we Springer, artistiek moe, een gebouw maken, waarin al het vernuft, al de sprankjes eener uitdoovende richting worden bijeen gegaard om nog aan de rechten dezer richting te herinneren en te doen gelooven. [..] niets te zien geeft, dat spreekt of aangrijpt. En geen wonder, want aan dat alles ontbreekt de ziel. Het zijn alles lijsten en lijstjes, knoppen en krullen, afgewisseld hier en daar door een traditioneel masker zonder kracht of door een harp zonder lijn.

Rondleiding door toenmalig directeur Melle Daamen, 2011.

Vanaf 2018 noemen gebouw en Toneelgroep Amsterdam zich samen Internationaal Theater Amsterdam.

Stadsschouwburg. Leidseplein 26

Datering:

1891-1894

Ontwerp:

Springer, J.L., J.B. Springer & A.L. van Gendt

Bouwstijl:

Neorenaissance XIXB

Oorsponkelijke functie:

Schouwburg

Status:

Rijksmonument (46503)

Bronnen & links:

• Monumenten Inventarisatie Project
• Beschrijving: Algemeen Handelsblad 2-9-1894, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Citaat Kromhout: in Architectura, 2e jaargang nrs 35 en 36, september 1894.
• Over de portrettengalerij: 020apps.nl/…

Laatste wijziging:

januari 2018

• A.L. van Gendt
• Jan Springer

• Lijst: vroege monumenten
• Toneel, theater en concert

• Neorenaissance

• Binnengasthuisstraat 9
• Johanna Borskibrug, Vijzelstraat