Grafmonument van J.B. van Heutsz (1851-1924), de inmiddels beruchte gouverneur-generaal van Nederlands-Indië. Het werd ontworpen door beeldhouwer Bon Ingen-Housz en architect Dirk Roosenburg, en gebouwd uit Zweeds graniet.
Het stoffelijk overschot van Van Heutsz werd op 9 juni 1927 in het graf bijgezet. Ook de urn van zijn eerder overleden vrouw kreeg er een plek. De voormalige gouverneur-generaal kreeg een staatsbegrafenis. De kist met de resten van de "pacificator van Atjeh" was op een affuit van de Dam naar de begraafplaats gebracht, langs onder meer het Koloniaal Instituut. Langs de route stonden duizenden belangstellenden.
Het mausoleum stond toen nog vlak achter de aula, in de hoofdas van het park. De directie van de begraafplaats liet het bouwwerk in 2003 afbreken om het zicht op die 400 meter lange as te herstellen. Het werd op de huidige locatie herbouwd en gerestaureerd (2010).
Naast de tombe staat een bordje met onder meer deze tekst:
"De graftombe van gouverneur-generaal Van Heutsz vertelt het verhaal van onze veranderende kijk op het koloniale verleden van Nederland. De graftombe werd ontworpen als eerbetoon aan de generaal en zijn militaire successen. Inmiddels herinnert het monument vooral aan een donkere bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis."
Filmbeelden van de bijzetting. Het mausoleum verschijnt na 18 minuten in beeld.
Het ontwerp van Ingen-Housz en Roosenburg was gekozen na een prijsvraag onder architecten en beeldhouwers. In de jury zaten onder meer de architecten Granpré Molière, Gratama en Hulshoff, en de beeldhouwer Mendes da Costa. Er kwamen vier inzendingen binnen, die tentoongesteld werden in het Stedelijk Museum.
Een medewerker van het Bouwkundig Weekblad ging kijken en vond het winnende ontwerp nogal pover:
Het ingezonden werk is niet zeer belangrijk. De opgaaf is moeilijk, en het is de vraag of de deelnemende kunstenaars die liefde er voor gevoeld hebben, die voor zoo'n werk van piëteit noodig is. Een grafmonument vraagt meer dan schoonheidsontroering. Maar ook hieraan zijn de ontwerpers niet toegekomen, al is het bekroonde ontwerp bevredigend van vorm en proportie. Maar die twee oud-strijders op de wacht vóór den grafkelder is, wat gedachte betreft, al het goedkoopste wat je nemen kan. Onze tijd heeft betere symboliek gegeven in zijn kunst. Jammer was het, dat een weidsch ontwerp, met meesterlijke detailleering en profileering niet in aanmerking kon komen omdat het niet weidsch bleek. De 2 overige inzendingen waren beneden hetgeen men van de deelnemers mocht verwachten.
Voor de financiering van het grafmonument werd door een comité geld ingezameld. Later werd Van Heutsz geëerd met een monument op het Olympiaplein, betaald door hetzelfde comité. In zijn geboorteplaats Coevorden staat sinds 1933 een buste van de gouverneur. Ook in Indië kwamen monumenten: een buste in Atjeh en in Batavia (Jakarta) een groot monument, ontworpen door architect Dudok en beeldhouwer Van den Eynde. Dat werd kort na de Indonesische onafhankelijkheid afgebroken.
Roosenburg had eerder meegewerkt aan het monument voor de gebroeders De Witt in Dordrecht (1918).
De tekst op de achterzijde van het mausoluem luidt als volgt:
JOANNES BENEDICTUS VAN HEUTSZ
Luit·-generaal van het N·I·L·
Adj·-gen· van H·M· de Koningin
Gouv·-generaal van Ned·-Indië
Civ· en Mil· gouverneur Atjeh en O·
Grootkruis der M·W·O·
Grootkruis Nederlandsche Leeuw
Enz·
Geboren 3 febr· 1851 te Coevorden
Overleden 11 juli 1924 te Montreux
Bijgezet de urne van zijne echtgenoote
Maria Henriëtte van der Zwaan
Geboren 6 april 1858 te Amsterdam
Overleden 15 juli 1919 te Amsterdam
- Deel van Nieuwe Oosterbegraafplaats
Mausoleum Van Heutsz. Kruislaan bij 126
- Datering:
- 1927
- Ontwerp:
- Ingen-Housz, B.M.A. & D. Roosenburg
- Bouwstijl:
- Neoclassicisme XXA en art deco
- Oorsponkelijke functie:
- Grafmonument
- Status:
- Rijksmonument (526964)
- Bronnen & links:
- Graf Van Heutsz verplaatst, NRC Handelsblad 15-1-2003, www.nrc.nl/…
- Citaat: Bouwkundig Weekblad 23 januari 1926, p.40
- M. Blessing: Jo van Heutsz (1851-1924): te praktisch om een racist te zijn. In Historisch Nieuwsblad 3/2006, www.historischnieuwsblad.nl/…
- Laatste wijziging:
- november 2020