Kosmos, Koningsplein 1

Het gebouw heet Kosmos, genoemd naar de verzekeringsmaatschappij uit Zeist die het liet bouwen en de kantoren gebruikte. Op de derde verdieping was een conciërgewoning.

Kosmos was niet de enige verzekeraar die op een prominente hoek een groot pand liet bouwen. De Javabode zag dat verschijnsel als een reclamemiddel en noemde het pand in de rubriek Amsterdamse berichten een "monsterhuis", ook wijzend op de panden van De Nederlanden op het Muntplein en van de New York Life Insurance Company op de hoek Leidsestraat en Keizersgracht.

Eerste gebruiker van de winkelruimte op de begane grond was de firma H. A. Rooseboom, die behangpapier verkocht. Op de bovenste verdieping kwam een studio van de fotograaf Max Cosman. Rooseboom was hofleverancier van de keizer van Duitsland; Cosman was hoffotograaf.

Juweliersfirma S. Spyer liet de winkel op de begane grond in 1930 verbouwen naar een ontwerp van architect Harry Elte in de stijl van de art deco, met een pui van zwart Zwitsers graniet en mozaïeken van kleine glastegels ('graniver') uit Leerdam.

Het Algemeen Handelsblad was de verbouwing niet ontgaan:

Klaarblijkelijk is het de bedoeling van den bouwmeester geweest een opvallenden gevel te maken. In dat opzicht is hij zeker geslaagd. De kleine fel gekleurde mozaïek steentjes trekken de aandacht. Het hoekje is heel wat veranderd.

Spyer, opgericht in 1729 door Samuel Spyer, kwam over van Kalverstraat 222. Op de gevel stond jarenlang de tekst "GOUD ZILVER S. SPYER PAARLEN DIAMANTEN". De firma heeft hier tot eind 2019 bestaan, de laatste jaren onder de naam Ace & Spyer.

Kosmos. Koningsplein 1

Datering:

1890-1891 / 1930

Ontwerp:

Schill, T.G. & D.H. Haverkamp / H. Elte

Bouwstijl:

Mengeling van neorenaissance en neobarok / art deco

Oorsponkelijke functie:

Winkel met kantoren

Status:

Rijksmonument (518359)

Bronnen & links:

• Monumenten Inventarisatie Project
• Aanbesteding 1890: Algemeen Handelsblad 11-4-1890, (Delpher) resolver.kb.nl/… ; Het Nieuws van den Dag 18-4-1890, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Monsterhuis: Javabode 6-1-1891, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Verhuisbericht Spyer, materialen: Centraal blad voor Israëlieten 2-5-1930, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Citaat: Algemeen Handelsblad 4-5-1930, (Delpher) resolver.kb.nl/…
• Geschiedenis juweliers- en zuurbedrijf Spyer: P. van Ravenstein en K. Klein in Ons Amsterdam november 2020, onsamsterdam.nl/…

Laatste wijziging:

juni 2022

• Harry Elte
• Th.G. Schill & D.H. Haverkamp

• Gesigneerd
• Kantoren
• Verzekeraars
• Winkels

• Art deco
• Neorenaissance