Berlages koopmansbeurs. Het gebouw wordt vaak genoemd als het eerste voorbeeld van modern bouwen in Nederland: "het eerste grote gebouw waarvan de architectuur zich heeft losgemaakt van de neostijlen", aldus de omschrijving in het register van rijksmonumenten.
Het was het derde beursgebouw van Amsterdam. De eerste beurs, van Hendrick de Keyser, stond tussen 1611 en 1836 op het Rokin. Het gebouw werd wegens bouwvalligheid vervangen door een nieuwe beurs, ontworpen door J.D. Zocher, op de Dam. Dat classicistische monstrum was na enkele decennia verouderd en werd in 1903 gesloopt.
In de beurs van Berlage werd gehandeld in goederen en aandelen. Er waren vier beurszalen: de Goederenbeurs (ingangen aan Beursplein en Damrak), de Schippersbeurs (ingang Damrak), de Graanbeurs (ingang Oudebrugsteeg) en de Effectenbeurs (linkeringang Oudebrugsteeg). De Goederenbeurs was de grootste, met 45 x 23 meter, en de Schippersbeurs de kleinste.
De aandelenhandel verhuisde al in 1912 naar een eigen gebouw aan Beursplein 5.
De laatste beurs vertrok in 1989 uit het gebouw. Dat was de Optiebeurs, die naar het Rokin ging. De Optiebeurs huisde sinds 1978 in de zaal waar tot 1970 de Graanbeurs plaatsvond.
Het gebouw wordt nu vooral gebruikt voor concerten (Graan- en Effectenbeurs) en tentoonstellingen (Goederenbeurs).
Elk van de vier gevels heeft een eigen geleding. De gevel aan het Damrak is geheel vlak, om de rol van de straat als monumentale as tussen station en Dam te benadrukken. De torens van de gevel aan het Beursplein geven aan dat daar de hoofdingang is. In de Beursstraat springt de gevel deels terug, om meer licht toe te laten in de smalle straat. Het ritme van de ramen in die gevel sluit aan bij dat van de oudere panden aan de overkant. De gevarieerde, opengewerkte gevel aan de noordkant tot slot voorkomt dat het grote gebouw vanaf het station als een soort massieve, gesloten burcht zou ogen.
Het gebouw is van binnen en buiten rijkelijk gedecoreerd. Berlage schakelde de dichter Albert Verwey in om samenhang aan te brengen in de decoraties. Samen bedachten ze twee thema's: de geschiedenis van Amsterdam als handelsstad, en de toekomst waarin goederen op een andere manier verdeeld zouden worden. De spreuken bij de klokken op de toren, "Beidt uw tijd" en "Duur uw uur", komen uit het gedicht 'De Toren' dat Verwey speciaal voor de beurs schreef.
Berlage maakte de tekeningen tussen 1896 en 1898. De bouw begon in 1898 en was in 1903 gereed. Al snel begon het gebouw ongelijkmatig te verzakken, wat tot flinke scheuren in de gevels leidde. In 1907 werden daarom merendeels onzichtbare trekstangen met muurankers aangebracht. Ook werd toen de huidige schoorsteen gebouwd, in de Beursstraat; de oorspronkelijke stond midden in het complex.
Beurs van Berlage. Beursplein 1-3, Beursstraat 2, Damrak 213-387, Oudebrugsteeg 9-13
- Datering:
- 1903
- Ontwerp:
- Berlage, H.P.
- Bouwstijl:
- Rationalisme met neoromaanse invloeden
- Oorsponkelijke functie:
- Beurs
- Status:
- Rijksmonument (437)
- Bronnen & links:
- Monumenten Inventarisatie Project
- M. Bock et al.: H.P. Berlage en Amsterdam. Meulenhoff/Landshoff, 1987
- Laatste wijziging:
- mei 2020
Er zijn 167 afbeeldingen in de beeldbank van het Stadsarchief die gerelateerd zijn aan dit adres.